Türk Dil Kurumu (TDK) Başkanı Prof. Dr. Osman Mert, derlem tabanlı Türkçe sözlük için yapay zekadan da destek aldıklarını ve yaşayan Türkçenin sözlüğünü yapacaklarını belirterek, “1 milyar kelimelik bir derlem üzerinde çalışıyoruz. Normal koşullarda insanın 1 milyar kelimelik bir veriye hakim olması mümkün değil, işte bunu yapay zekanın, yazılımların desteğiyle yapıyoruz.” dedi.
TDK Başkanı Mert, AA muhabirine, kurumun son dönemde yürüttüğü projelere ilişkin açıklamalarda bulundu.
Türkiye Türkçesinin tarihi coğrafyasında kullanılan Türkçeyi hedef alan “Türkiye Türkçesi Ağız Atlası Projesi”nin derleme aşamasının yüzde 95 oranında tamamlandığını bildiren Mert, yazılıma veri girilmeye başlandığını ve yıl sonuna kadar bu projenin tamamlanmış olacağını kaydetti.
Osman Mert, projeye ilişkin şu bilgileri verdi:
“Bu proje sadece dil bilimine değil, tarihe, kültüre, sosyal bilimlerin pek çok alanına bilgi üretecek. Bu projeyle Türkiye Türkçesinin coğrafyasını, gelişimini, hangi bölgede dilinin neden, hangi gerekçelerle fonetik, morfolojik düzeyde, ses, şekil bilgisi düzeyinde farklılık arz ettiğini, değişiklik gösterdiğini daha net göreceğiz. Dili dışarıdan etkileyen pek çok faktör var; coğrafya, ticaret, eğitim, moda, kültürel temaslar… Bunların hepsinin etkilerini somut olarak bu atlas üzerinde görebileceğiz. Geçmişten günümüze dilin gelişimiyle ilgili de Anadolu’da bize veriler sunacak bu atlas. Proje tamamlandığında isteyen herkes atlasa erişebilecek. Bilgiler haritalar üzerinden kullanıcının istifadesine sunulacak.”
“Herhangi bir alandan Türkçeyi çekerseniz, o alanı mutlaka ikinci dil doldurur”
Türk Dilini Koruma Kanunu kapsamında da bir çalışma yaptıklarını ve sürecin devam ettiğini belirten Mert, 21. yüzyılda tüm dillerin korunmaya ihtiyacı olduğunu söyledi.
Sosyal medyada dille ilgili farkındalık düzeyinin artırılması gerektiğini, başta televizyon kanalları olmak üzere medyanın farklı organlarında, teknolojide, tabelalarda dil kullanımının önemli olduğunu ve mutlaka kontrol edilmesinin, denetlenmesinin şart olduğunu dile getiren Mert, “Herhangi bir alandan Türkçeyi çekerseniz tabiat boşluk kaldırmaz, o alanı mutlaka ikinci dil doldurur. Bugün tabelalarımızdan Türkçeyi büyük oranda çektik, tabelalarımız boş kalmadı, İngilizce bu boşluğu doldurdu.” diye konuştu.
Tabelalarla ilgili konunun aslında yerel yönetimlerle ilgili olduğunu ifade eden Mert, “Medyada Türkçe kullanımıyla ilgili de bağımsız dil denetleme, kontrol etme kuruluna ihtiyacımız olduğunu düşünüyorum. Medyadaki dil direkt toplumun dilini, gençlerin dilini etkiliyor. Her bir spiker, medyada konuşan her bir birey rol model. Dolayısıyla başta televizyon kanalları olmak üzere görsel medyada kullanılan Türkçenin denetlenmesi önemli.” değerlendirmesini yaptı.
Osman Mert, bu çalışmaların sadece Türk Dil Kurumunca değil, ilgili tüm kurum ve kuruluşlarla yapılması gerektiğine işaret etti.
“İlgili her kurumun, kuruluşun ve bireyin bu sürece katkı sunması lazım”
Tüm eğitim düzeylerinde Türk dilinin kullanımına değinen Mert, şunları kaydetti:
“Eğitim dilimizin bütün kurumlarda Türkçe olması gerekir. Bir dil kullanılmadığı alanda geriler, hatta o dilin o alanla ilgili üretim kabiliyeti düşmeye başlar. Bilimsel, akademik terimlerin, teknoloji, eğitim, spor terimlerinin Türkçesini kullanmadığınızda Türkçe o alanda gerilemeye başlar. Her bir tarihi kelime atalarımızın zihin süzgecinden geçmiş, kullanılmış, atalarımızdan bize kalan bir emanettir, mirastır. Dolayısıyla dilimize karşı sorumluluğumuz var. Atalarımıza, çocuklarımıza, torunlarımıza karşı sorumluluğumuz var. Bunu hep birlikte yapmamız gerekiyor. Biz, kurum olarak rehberlik edebiliriz ama ilgili her kurumun, kuruluşun ve bireyin bu sürece katkı sunması lazım.”
TDK Başkanı Mert, gelecek süreçte Türkçeyi Koruma Kanunu’nun önemli gündem konularından biri olabileceğini dile getirdi.
“1 milyar kelimelik bir derlem üzerinde çalışıyoruz”
Derlem tabanlı Türkçe Sözlük çalışmalarının da devam ettiği bilgisini paylaşan Mert, hali hazırda kullanılan sözlüğün büyük oranda edebiyat dili sözlüğü olduğunu ve Türkçeyi temsil kabiliyetinin düşük olduğunu söyledi.
Mert, sözlük çalışmalarına ilişkin şu bilgileri verdi:
“Bütün bilim dallarını, kültür alanlarını temsil eden 1 milyar kelimelik işlenebilir metin havuzu, metin bankası oluşturuyoruz. Derlem tabanlı Türkçe sözlük için yapay zekadan da destek aldık. Yaşayan Türkçenin sözlüğünü yapacağız. Türkçe’nin kullanıldığı bütün alanlardaki söz varlığı orada temsil edilecek. Sözlükte edebiyat, sanat, felsefe, tarih, coğrafya, biyoloji, kimya, matematik, fizik gibi bütün bilim dallarına ait metinlerin yanında konuşma diline ait metinler de olacak, aile ortamında, kafede, sokakta, ders ortamında konuşulan dil ile çocuk dili örnekleri de bulunacak.
İlkokul, ortaokul öğrencilerinin yazılı sınav kağıtları da olacak. Bütün toplum kesimleri, bütün bilim dalları, kültür alanları temsil edilecek ve sonuç itibarıyla temsil kabiliyeti çok yüksek, her maddenin örneklerinin olduğu, bize her konuda istatistiki bilgi verebilen bir sözlük olacak. Bu sözlük ile mevcut sözlüğümüzdeki söz varlığı en az 7-8 katına çıkacak. Bu dilimiz için fevkalade bir durum. Bu gelişme, başta Türkçe düşünen yapay zeka olmak üzere sözlüğün kullanıldığı her alanı etkileyecek.”
Her yapay zekanın arkasında gelişmiş bir dil ve bilgi birikimi olduğuna dikkati çeken Mert, “Nasıl insanlar, bütün bilim dallarına ait bilgileri dille öğreniyorsa aslında yapay zekalar da bütün bilgileri dille öğreniyor. Bu çalışma bittiğinde Türkçe düşünen yapay zeka çok önemli ölçüde gelişme kaydedecek. Çalışmanın 3,5 yıl sürmesini öngörüyoruz. 1 milyar kelimelik bir derlem üzerinde çalışıyoruz. Normal koşullarda insanın 1 milyar kelimelik bir veriye hakim olması mümkün değil, işte bunu yapay zekanın, yazılımların desteğiyle yapıyoruz.” şeklinde konuştu.
Prof. Dr. Osman Mert, öğrencilerin sınav kağıtlarını izinler çerçevesinde alarak işlenebilir metin haline getirip, etiketleyerek sözlük sistemine eklediklerini de ifade etti.
